Kurt Van Eeghem, een Vlaamse televisie- en radiopresentator, bezocht jaren geleden Litouwen. Het was zo’n overrompelende ervaring, dat hij er bleef terugkomen en er een gepassioneerd reisdagboek over schreef. Ook wij waren na een vierdaags blitzbezoek volledig in de ban van een onbekend Europees land met een rijke cultuur en het mooiste kust- en duinengebied van Europa. De schrik voor hun Russische buren is een rode draad in hun geschiedenis.

 

Klik hier voor de fotoreportage van Miet Waes.

 

Groothertogdom Litouwen was ooit een machtig land dat zich uitstrekte tot aan de Zwarte Zee.
In 1569 werd ze één staat met Polen, tot in 1795 Pruisen het westelijk deel van Litouwen innam en Rusland de overige delen. Ook de buurlanden Estland en Letland, waarmee ze samen de Baltische staten vormen, werden slachtoffer van de expansiedrift van de Russen. Pas in 1918 lukten het hen om zich van de Russen te bevrijden en weer onafhankelijk te zijn. Helaas was dat van korte duur want in 1940 werden ze weer bij de Sovjet-Unie geannexeerd. Groot was de vreugde toen ze in 1990 als eerste Baltische staat onafhankelijkheid werden nadat de bevolking massaal op straat was gekomen om de Russische soldaten uit hun straten en van hun pleinen te verwijderen. Meteen deden ze er alles aan om toe te treden tot de Europese Unie en op 1 mei 2004 was het zover. Maar de schrik voor hun gewelddadige buren zit er nog steeds in. Ook het trauma van de tweede wereldoorlog, toen er 200.000 Joden werden gedood waarvan 70.000 in Vilnius woonden – die toen het ‘Jeruzalem van het Oosten – werd genoemd, blijft nazinderen.

 

Vilnius, stad van kerken

We hebben maar enkele uurtjes om de hoofdstad Vilnius te bezoeken. We trekken dan maar onmiddellijk naar het hoogste punt van de stad – de Gediminas-toren een restant van Vilnius eerste vesting – van waaruit we een mooi panoramisch zicht hebben op de oude stad met zijn kronkelende Neris rivier, veel groene ruimtes, maar vooral kerken, veel kerken: Gotische, neoclassicistische en barokke… sommigen wat vervallen, anderen fraai gerestaureerd. Alleen al in het oude centrum, dat sinds 1994 op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat, liggen er een veertigtal. Blikvanger is de de Arkikatedra Bazilika, de indrukwekkende kathedraal op het Kathedraalplein in het hart van de stad waarvan de klokkentoren verderaf staat. Met zijn zuilen lijkt hij meer op een Griekse tempel dan op een kerk. Wat verderop telt een klok af tot 1 januari 2023. Dan bestaat Vilnius 700 jaar en kan het feest beginnen met een lichtfestival, concerten en vele andere culturele evenementen. Wat ook opvalt is de rust en de serene sfeer. Nergens zie je zwerfvuil en auto’s mogen in het centrum niet parkeren. Litouwen, die nochtans zo groot is als België en Nederland samen, heeft dan ook maar 2 miljoen 800.000 inwoners waarvan amper 600.000 in Litouwen wonen, nochtans een stad zo groot als Parijs. We vragen aan enkele inwoners wat we absoluut moeten gezien hebben. Het unaniem antwoord is UZIPUS.

 

Uzupis, het Montmartre van Litouwen

Uzupis is lange tijd een verwaarloosd stadsgedeelte geweest en een verbanningsoord voor wie niet in de pas liep. Juist daardoor trok het kunstenaars en alternatievelingen aan en werd het een symbool voor vrijheid, creativiteit en samenhorigheid. Toen men de wijk wilde afbreken en grondig renoveren, resulteerde dit in een ware volksopstand. Uzupis riep zichzelf uit tot een zelfstandige republiek met een eigen munt, een president en een grappige grondwet tentoongesteld op grote plakkaten in verschillende talen. Zo lezen we o.a. ‘Dat iedereen het recht heeft lui te zijn en stroopwafels te eten, dat elke hond het recht heeft om hond te zijn, dat iedereen het recht heeft om te sterven maar dat dit geen verplichting is. Het Bohemien karakter overheerst nog, maar nu is het vooral een trendy buurt met heel leuke cafeetjes, kunstateliers, originele winkeltjes en eetadresjes.

 

De Palaima hoeve: een idyllisch toevluchtsoord

‘s Avonds worden we verwacht in de Palaima hoeve in Macionys, zo’n 96 km verwijderd van Vilnius Airport. We dineren en overnachten er midden een prachtig stukje natuur gelegen aan een groot meer. Alles ademt klasse en comfort uit en het avondmaal is van het niveau van een gerenommeerd restaurant. Na het ontbijt vertelt de sympathieke eigenaar, de Zwitser Stephen hoe hij hier, ‘in the middle of nowhere’, zijn droom kon waarmaken. Stephen: “Van opleiding ben ik ingenieur, maar ik droomde al lang van een carrièreswitch en toen ik de vijftig naderde, was het nu of nooit. In 2010 maakte ik met mijn vrouw Karim, die een forensische dokter is en nu pendelt tussen Zwitserland en de Palaimahoeve, een motortocht langs de Balkanroute. We geraakten in de ban van dit idyllisch stukje ongerept natuurgebied. Hoewel er nog geen wegen waren aangelegd en het hele koop- en bouwproject niet van een leien dakje liep, zette ik door om hier mijn idyllisch toevluchtsoord te creëren: Een vakantiehuis in Zwitserse Alpenstijl, met vijf gastenkamers en een sauna waarna je een afkoelende duik in het meer kan doen.” Het werd zo’n succes dat Stephen nu al uitbreidingsplannen heeft voor logeermogelijkheden voor families en kleinere groepen. Stephen en Karim steunen ook enkele sociale projecten waarbij de opbrengsten ten goede komt aan de kansarme bevolking in Litouwen.

 

Dromen van een oerbos

De volgende dag hebben we een afspraak met bioloog Mindaugas Survila de stichter van Senigirés fondas, een organisatie die als doel heeft geld in te zamelen om oerbossen te creëren. Een oerbos is een oorspronkelijk bos dat zich zonder menselijke invloed heeft ontwikkeld en evolueert tot een stuk ongerepte wildernis. Meestal moet zo’n bos minstens 200 jaar oud zijn vooraleer het een volwaardig oerbos is. De meeste van die bossen zijn verdwenen door menselijke ingrepen. Mindaugas Survilla had zo’n heimwee naar het oerbos waar hij als kind zorgeloos kon spelen dat hij het als zijn levenswerk beschouwt om nieuwe oerbossen te creëren. Hij zocht gelijkgestemden en kan nu steunen op de hulp van een 50-tal vrijwilligers. Om geld in te zamelen maakte hij een natuurfilm, die zo’n succes kende dat het 800.000 euro opbracht, genoeg om 40 jaar geleden een eerste stuk grond te kopen waar de natuur natuur mag zijn. De andere aankopen gebeuren nu via sponsoring. Samen met een drietal vrijwilligers neemt hij ons mee op ontdekkingstocht in zijn prille oerbos dat alleen toegankelijk is met goede schoenen, een stevige lange broek en een GPS om niet verloren te lopen want wandelwegen zijn er natuurlijk niet. Onderweg krijgen we een enthousiaste uitleg over de fauna en flora waardoor we voortaan met heel andere ogen naar een ‘stuk wildernis’ zullen kijken.

 

Een walhalla voor ornithologen en wandelen door een moeras

Na een korte tussenstop in Klaipéda, de belangrijkste havenstad aan de Oostzee, worden we verwacht in Venté Cape. Het is een landtong aan de Oostzee, gelegen op de belangrijkste trekroute van vogels, die hier tijdens de herfst komen uitrusten op weg naar het zuiden. In het ornithologisch station worden ze geringd – zo’n 70 à 80.000 per jaar – om ze tijdens hun vlucht te kunnen volgen. Een groep schoolkinderen krijgt er een rondleiding door een enthousiaste medewerker. Meer uitleg over de aard van de delta, de vogeltrek en het ringen van de vogels vind je in het museum. Van op de oudste vuurtoren (1852) van het land, hebben we een prachtig zicht over de zee en zien we in de verte Kaliningrad liggen, een exclave van Rusland.  Wat verderop brengt het educatief pad Aukstumala ons door een fascinerend moerasgebied, te vergelijken met de Hoge Venen in de Oostkantons. Het houten pad – waar niet van mag afgeweken worden – werd aangelegd op de Kulgrinda, een oude stenen onderwaterweg die door de moerassen liep. Het was een geheime weg om aan aanvallen te ontsnappen.

 

Curonian Spit, de Litouwse Sahara

Het orgelpunt van onze reis is Curonian Spit. Omdat het door de Baltische zee is afgescheiden van het vasteland moeten we de ferryboot nemen. Curionan Spit is een 98 km lange landtong, die zich uitstrekt van Zelenogradsk in de Russische exclave Kaliningrad tot Klaipéda. Dit paradijselijk stukje natuur – uniek in Europa – staat sinds 2000 op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO. Het bestaat uit idyllische mooie stranden, bossen en duinen tot 70 meter hoog die steeds van plaats verwisselen en voor een spectaculair woestijnachtig landschap zorgen. Een natuurfenomeen dat in het Nederlands ‘Schoorwal’ wordt genoemd. Bossen houden het zand vast, anders zou die ‘op wandel gaan’ zoals in de 15e eeuw en 16e eeuw gebeurd is na massale houtkap. Veertien dorpjes geraakten toen onder het zand bedolven. Gelukkig is men op tijd begonnen met herbebossing om het zand van de ‘Litouwse Sahara’ vast te houden zo niet was Curionan Spit allang in de zee verdwenen. Hier vind je ook de meest diverse fauna en flora van Noordoost Europa. We starten onze verkenning door langs het 1,1 km lange cognitief pad van Nagliai te wandelen. Sterke winden creëerden er een uniek landschap met holtes waardoor de bodem van een eeuwenoud bos in het zand werd onthuld. Vier kruisen zijn de stille getuigen van vier Koerse Schoordorpen die hier bedolven onder het zand liggen.  Wat verderop nemen we de fiets, de beste manier om dit uniek natuurgebied te doorkruisen. We passeren enkele mooie dorpjes waarvan Nida het grootste en bekendste is omdat de Duitse schrijver Thomas Man er een zomerhuis had dat nu een museum is. Lange tijd was Curonian Spit ‘the place to be’ voor de Baltische Duitsers en dat is goed te zien aan de bouwstijl van de huizen. Totdat Hitler aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog alle Duitsers het beval gaf naar die Heimat terug te keren. Om helemaal in de sfeer te geraken, dineren we in een lokaal restaurant waar we door een derde generatie verwend worden met een stevige maaltijd volgens de recepten van de grootvader. Een mooie afsluiter voor een té korte trip ,die ‘naar meer smaakt’.

 

Info
www.lithuania.travel 
www.palaima.ch/lt