Bosbessen
Ik ben geboren in Nijmegen en heb de eerste vijf jaren van mijn leven daar doorgebracht. Uiteraard heb ik niet veel herinneringen aan die tijd. Maar soms komen er flarden boven, vooral ook naar aanleiding van kinder- en jeugdboeken die in de omgeving van Nijmegen spelen. Toen ik bijna 6 was verhuisden we naar Den Haag, zo goed als op Scheveningen. In mijn middelbareschooltijd ging ik nog wel eens bloembollen pellen, dat was de vakantieklus in de bollenstreek en omgeving. De bollenstreek begon bij Wassenaar. Inmiddels zijn de Wassenaarse bollenvelden omgetoverd tot natuurgebied, maar de bedrijven met grond in het noorden, zijn er nog.

 

In Nijmegen was dat in de jaren ’50 van de vorige eeuw bosbessen plukken. Daar kon je ook een aardig zakcentje mee verdienen. Daar is een eind aan gekomen toen men massaal Amerikaanse trosveenbessen ging telen in Nederland. Vooral in Drenthe floreren die goed. En tegenwoordig is het plukken van wilde bessen in terreinen van Staatsbosbeheer zo goed als verboden. Eén bakje voor eigen gebruik mag nog wel. Ik vind dat waanzin, bessen plukken moet kunnen en je moet kinderen hoe dan ook vertrouwd maken met de natuur. We moeten natuurlijk geen commerciële uitwassen krijgen, maar dat zal je zeker met bosbessen in Nederland niet lukken. Niet commercieel uit te baten!

Een van mijn broers was voor zijn pensioen beroepsmilitair en liep ieder jaar met zijn bataljon de Vierdaagse. Mijn ouders, kleine zusje en ik gingen hem dan binnenhalen aan het begin van de St. Annastraat, het eerste deel van de Via Gladiola. Op die plek was het nog niet zo druk. Maar uiteraard hadden we wel van die gruwelijke gladiolen bij ons. Het is nu 2022 en nog steeds haat ik gladiolen!

Om het wachten te verkorten gingen mijn zusje en ik dan bosbessen zoeken. Heerlijk! En in het weekend bij Groesbeek bosbessen plukken om er jam van te maken. De eerste jam die ik (ik was 10 jaar) ooit gemaakt heb. Met alleen suiker, bosbessen bevatten blijkbaar genoeg pectine. Later zouden er nog meer dan genoeg potten jam volgen, van alle bessen die ik in de tuin had (en van aardbeien en kersen uit de winkel).

 

Amerikaanse trosveenbes
Amerikaanse trosveenbes, Vaccinium corymbosum, is heden ten dage erg populair. Ze worden meestal verkocht als ‘blauwe bes’ en zelfs als bosbes. Ik maak er vaak jam van en noem het dan schaamteloos ‘bosbessenjam’. De smaak is zo goed als hetzelfde. Helaas moeten de telers de trosveenbessen heel goed in de gaten houden, ze verwilderen makkelijk en kunnen hele bospercelen overgroeien. Laatst is er een uitgebreide uitroei actie geweest in Drentse en Overijsselse natuurgebieden. Ze vallen inmiddels onder invasieve exoten!
Terug naar de gewone bosbes, Vaccinium myrtillus. Toen ik pas mijn relatie met Gonnie had, ging ik met haar en haar familie mee op vakantie. Een keer naar de Auvergne. In de bossen rond het huisje dat haar vader had gehuurd, bestond de ondergroei voor 100% uit bosbes. Met schots en scheve bordjes: ‘Défense de ramener des myrtylles’. Ik vroeg aan een bewoonster wat dat betekende en ze dacht dat ik het serieus nam. Ze wuifde het weg met, dat begreep ik wel, ‘Niets van aantrekken’. Er viel ook niet tegen op te plukken. Toen ik die overdaad daar zag, begreep ik dat je bosbessen in het wild kon verzamelen voor de commercie. Er zijn special bosbesharken om de bessen te oogsten. Zoals ik die harken kende van Terschelling voor de cranberries.

 

Terschelling en cranberries
We praten over lang geleden. In de jaren ’80 van de vorige eeuw was ik docent op het Biologisch Werkkamp voor het Onderwijs. Daar leerden leerkrachten uit het basisonderwijs op een speelse manier wat ze met kinderen konden uitspoken in de natuur. Een keer was dat op Terschelling, waarbij ik het strand voor mijn rekening had. Ik zat een keer met mijn groepje cursisten bij mijn favoriete strandtent op West, vooral vanwege hun overheerlijke cranberry-gebak. De cranberry, Amerikaanse vossenbes, komt van nature hier niet voor, maar is op Terschelling verwilderd sinds 1848. Het verhaal gaat dat een jutter een aangespoeld vat vond met gistende bessen. Na het vat kapot gehakt te hebben en de jutter de inhoud zag, gooide hij het teleurgesteld de duinen in. De gistende bessen ontkiemden en de rest is geschiedenis. Het oogsten van de cranberries is streng gereguleerd en commercieel uitbesteed!

Een van de cursisten merkte op, dat er wel verschrikkelijk veel cranberry-gebak verkocht werd en er dus wel veel cranberries ingevoerd zouden worden van het vaste land. Dat was keihard tegen het zere been van de serveerster, en terecht. Ze draaide zich als door een wesp gestoken om en beet hem toe: We hadden vorig jaar zo een enorme oogst, dat we pakhuizen in Harlingen hebben moeten afhuren. Ik schoot in de lach, want ik kende het verhaal!

 

Kleine veenbes
In Nederland komt van nature de kleine veenbes, Vaccinium oxycoccus voor, met name in hoogveengebieden. Dit is een kleine kruipende plant, met af en toe wat bessen. Helaas te weinig om commercieel te oogsten. Ik heb ze vaak gegeten. Met een enorm nadeel. Als je op het veen zat, kwamen er kleine oranje mieren tevoorschijn, die venijnig staken. Grote bosmieren bijten en spuiten dan mierenzuur in de wond, deze kleine myrmica’s steken met een angel zoals een wesp en dat heel venijnig. Maar de kleine veenbessen waren heerlijk en zaten meestal vol alcohol. Te weinig voor een mens om dronken van te worden, maar vogels zijn er dol op!

 

Rode bosbes
Er is ook een rode bosbes, Vaccinium vitis-idaea. Dat is de klassieke bes van de bessencompote bij het wild op de kerstmaaltijd. Ik had aalbessen in de tuin. Als die rijp waren, eind juni, maakte ik er bessengelei van, met veel geleisuiker, voor het wild met de kerst. Ik at op kerstmis altijd samen met mijn oudste broer. Op een keer kwam ik een op stralende zomerdag op de borrel van de PV op Naturalis. Iemand zei: “wat zie jij er vergenoegd uit”. “Ja”, kaatste ik terug: “Ik ben net klaar met het eerste ingrediënt van mijn kerstdiner!” Je had haar gezicht moeten zien! Bessengelei voor bij het wild. Dan aangemaakt met een beetje wijnazijn.

 

Ik wou een potje rode bessengelei kopen, maar kan het niet vinden, wel aalbessengelei. Die maak ik vaak zelf. Wel dit potje uit Letland!

 

 

(Ik ben dol op Taalvoutjes, als u deze groep nog niet kent: opzoeken! Dit is weer een briljante!)

 

Haagsche Bluf

Dienstmaagd tot de vrouw des huizes: “Mevrouw, daar is de slager”. Antwoord van de vrouw des huizes: “Schuif maar onder de deur deur!” Haagsche Bluf hoort tot ditzelfde niveau. Met dien verstande dat Haagse Bluf een bestaand toetje is. Het is letterlijk opgeklopte lucht. Dit is het recept.

Ingrediënten:

• 2 middelgrote eieren
• 200 ml bessensap
• 200 gram kristalsuiker
• 4 lange vingers

Bereiding:
Splits de eieren, het geel wordt niet gebruikt. Klop de eiwitten met de suiker stijf en voeg al kloppend het bessensap toe. Doe het in glazen en serveer de Haagsche Bluf met de lange vingers.

Ik heb er nooit iets aan gevonden! Dit is echt opgeklopte lucht. Schuif maar onder de deur door!

 

Zwarte bes
Maar gelukkig. Er is nog één bes over voor deze aflevering. En bewust tot het laatst bewaard. Door velen verguisd, door velen, waaronder ik, omarmd. De zwarte bes, Ribes nigrum. De zwarte bes vind je niet vaak in de winkel, als fruit om zo te eten is hij niet geliefd. De mensen die dat vinden, weten niet wat ze missen! De zwarte bes wordt des te meer gebruikt in diverse producten. De bekendste is ongetwijfeld cassis. Heerlijke frisdrank, een van de eerste die ik lekker vond als tiener. Veel mensen maken hun eigen cassis: zwarte bessen in spa rood!

Net zoals de aalbes is de zwarte bes inheems. Je kan een zwarte bes, ook al bloeit hij niet of draagt hij geen vruchten, in het veld direct herkennen: Wrijf een blad van een bessenstruik tussen je vingers fijn. Bladeren van de zwarte bes ruiken sterk naar cassis!

Voor mensen die denken, ik mis de kruisbes, daar komt een aparte aflevering over!

 

Vossenlintworm.
En een klein uitstapje naar bramen, ook al vallen die een beetje buiten de context. Als kind ging ik in september dauwbramen plukken voor de bramenjam. Dauwbramen hebben maar kleine vruchten, dus je moest er veel plukken. We deden dat in het Westduinpark bij Kijkduin in Den Haag. De bramen stonden achter prikkeldraad. Maar Staatsbosbeheer en de andere beheerder (Gemeente Den Haag? Ik weet het niet meer). stonden in de bramentijd het over het hek klimmen voor het bramen plukken oogluikend toe. Nu is het omgekeerd, is het dubbel verboden!!! Ik ben zelden heel serieus bij mijn badinerende columns, nu even wel. Er wordt gewaarschuwd voor het plukken van bramen in de duinen in verband met de vossenlintworm. Vossen zouden de tussengastheer van de lintworm via de urine verspreiden over de laag bij de grond groeiende bramen. Ik geloof er niets van. Er is één geregistreerd geval van een besmetting en die was opgelopen in Zuid-Frankrijk!